Na području bjelopoljske opštine nalazi se veliki broj pećina i jama, a po raznovrsnosti i prirodnim odlikama - to je najznačajnije speleološko područje u Crnoj Gori. Posljednjih godina speleolozi su locirali, djelimično ili potpuno istražili više od 100 speleoloških objekata na području ove opštine.
Na području bjelopoljske opštine nalazi se veliki broj pećina i jama, a po raznovrsnosti i prirodnim odlikama - to je najznačajnije speleološko područje u Crnoj Gori. Posljednjih godina speleolozi su locirali, djelimično ili potpuno istražili više od 100 speleoloških objekata na području ove opštine.
Najvažnija područja za speleološka istraživanja su Pešterska visoravan sa Đalovića klisurom, područje gornjeg Vraneša, odnosno stožersko-barička površ, koju presijecaju tokovi rijeka Stožernice, Lještanice, Vranštice i Ćehotine, i planine Bjelasice. Osim ove tri oblasti, sa speleološkog stanovišta, veoma je interesantno i šire područje sela Dobrakova. U ovoj oblasti locirano je desetak pećina i jama, a najznačajnija je pećina Osoja (Osov).
SNIJEŽNI ČOVJEK IZ OSOJE
Osoja je jedna od najljepših pećina u opštini Bijelo Polje. Zbog blizine magistralnog puta ima turistički značaj, a glavnu poteškoću u njenoj valorizaciji predstavljalo bi opremanje pećine i izgradnja pristupnog puta.
Iz Bijelog Polja do pećine (Osoje) dolazi se magistralnim putem, koji vodi prema graničnom prelazu, i dalje prema Prijepolju. U selu Dobrakovu, nakon 12 kilometara od Bijelog Polja, skreće se lijevo na lokalni seoski put koji se penje prema školi, udaljenom oko 900 metara. Do kraja asfalta je još 700 metara. Put do pećine nastavlja se pješačenjem, oko 800 m, u pravcu sjevera. Ulaz u pećinu je dimenzija 3,70 x 3,20 m, i nalazi se u podnožju Gradinskog krša. Stijena iznad ulaza je obrasla bršljanom.
Puzanje kroz „Grlo Osoje“
Prvih stotinu metara kanala pod nazivom »Grlo Osoje« nije jednostavno proći zbog dva uska provlačenja i jednog manjeg skoka od 5 metara, koji se ne može savladati bez upotrebe užeta i speleološke opreme. Prosječan nagib kanala u ovom dijelu pećine se kreće od 20-30°. Pod je prekriven drobinom i na nekim mjestima naslagama blata. Na nekim kosinama, u zasiganom podu su uklesana udubljenja za lakši prolazak. „Grlo Osoje“ završava se provlačenjem u dužini od oko 5 metara, nakon čega se otvara velika dvorana “Sniježni čovjek”. Dvorana je duga 55 m, široka od 5 do 10 m, a visina se kreće od 9 do 13 metara.
Iskopan ćup sa zlatom
Pećina Osoja se zove još i Osov. Dobila je naziv po mjestu koje nije osunčano, osojna strana brda.
Legenda kaže da je pećina Osoja povezana sa manastirom Kumanica, koji se nalazi na suprotnoj strani Lima, i da je koristila monasima da se bezbjedno sklone u slučaju opasnosti. Ove priče su dobile na značaju kada je tokom izgradnje pruge Beograd-Bar, sedamdesetih godina 20. vijeka, u blizini manastira stvarno iskopan ćup sa zlatnicima. Ovi zlatnici se danas čuvaju u muzeju u Novom Pazaru. Takođe se govori da su monasi, tokom jedne od pohara, u nekoj pećini sakrili vrata od manastira koja su bila okovana zlatom.
U centru dvorane dominira ogroman kip, nazvan „Jeti“, po kojem je dvorana dobila ime. Visina „Jetija“ je oko 6 metara. Dvorana se može podijeliti na dva dijela: u jednom dijelu nema pećinskih ukrasa i dno je prekriveno kamenim blokovima i pločama sedimenata, koje su pokrivale zidove pećine a koje su zbog težine ili nekog tektonskog događaja skliznule sa zidova i stropa pećine. U drugom dijelu ove velike dvorane nalazi se „Kip Jetija“ a koncentracija hemijskih akumulacija, takozvanog pećinskog nakita, je ovde najveći i - što se tiče oblika i boja. Dvorana se nalazi na dubini od oko 44 metra. Na kraju ove dvorane, odnosno iznad veoma lijepe draperije nalazi se neistražen dimnjak.
Med i mlijeko
Iz dvorane „Sniježni čovjek“ kanal se spušta kosinom do vertikala od 13 metara, koja vodi u „Prolaz duhova“. Iz ovog dijela pećine kanali se odvajaju u dva pravca. Jedan se spušta preko vertikale od osam metara u »Koralni kanal« koji je bogat koraloidnim sedimentima. U produžetku ovog kanala dolazi se do jednog periodičnog jezerceta i male odaje, koja se zove »Med i mlijeko«. U ovoj prostoriji smo našli potpuno zasiganu bočicu meda, staru više od 30 godina, a ova prostorija ima i naslage pećinskog mlijeka - otuda i naziv „med i mlijeko“. Osim toga, ova prostorija obiluje i drugim pećinskim ukrasima, a posebno su zanimljivi helaktiti koji rastu nepravilno, u svim pravcima. Ova prostorija je na dubini od 64 metra.
Pakleni kanal
Iz »Prolaza duhova« se odvaja još jedan kanal, koji je zbog naslaga gline i teškog provlačenja kroz blato dobio naziv „Pakleni kanal“. U ovom kanalu su naslage blata takve da je kretanje ponegdje veoma teško, posebno u vrijeme zime i proljeća. Na kraju ovog kanala je manji skok od oko 6 m, a na dnu je manje jezerce, koje može predstavljati i sifon. Sa druge strane ovog skoka, kanal se nastavlja i brzo završava. Jezerce na kraju »Paklenog kanal je na dubini od 83,30 metara.
Pećina nije značajnije zagađena. U pećini postoje oštećenja, posebno su velika u „Koralnom kanalu“, gdje su raniji posjetioci lomili koraloidne stalaktite i stalagmite.
Pećina Osoja jedna je od najljepših pećina u opštini Bijelo Polje. Zbog blizine magistralnog puta ima turistički značaj, a glavnu poteškoću u njenoj valorizaciji predstavljalo bi opremanje pećine u kanalu „Grlo Osoje“ kao i izgradnja pristupnog puta do ulaza.
MJERENJA
Nadmorska visina ula
za: 869m
Dužina poligona: 314,50
Horizontalna dužina: 263m
Dubina: 83,30 m
Tekst i foto: Željko Madžgalj