Novakovića pećina se po mnogim karakteristikama svrstava u red najznačajnijih speleoloških objekata u Crnoj Gori, koja je zbog svojih prirodnih odlika od strane Republičkog zavoda za zaštitu prirode proglašena zaštićenim prirodnim područjem.

Nalazi se na 28-om kilometru puta od Bijelog Polja prema Pljevljima, u srcu Vraneške doline. Magistralnim putem do sela Muslići u blizini Tomaševa je 25 kilometara, a zatim se putuje tri kilometra makadamom, koji od seoske crkve (u Vranštici) vodi do vrela rijeke Vranštice i lokaliteta Novakovića stijene. Iznad vrela, na 100 metara uz lijevu ivicu velikog siparišta, nalazi se ulaz u pećinu.

SKRIVENO BLAGO U SRCU VRANEŠA

Do pećine se može doći i pješačenjem od crkve kroz veoma lijep kanjon rijeke Vranštice u dužini od tri kilometra. Staza prati tok bistre rijeke sa brzacima i manjim vodopadima, a ljubiteljima prirode pruža nezaboravan doživljaj sa brojnim mjestima za odmor. Na kraju rječnog toka je vrelo Vranštice, koje nastaje od rijeke Stožernice, koja ponire na Stožerskoj visoravni. Ponornica Stožernica je glavni „krivac“ za nastajanje brojnih hodnika Novakovića pećine.

U pećinskom lavirintu mnogi su zalutali tragajući za blagom

Prema morfološkim karakteristikama, Novakovića pećina je razgranat speleološki objekat. Mještani su zbog brojnih isprepletanih kanala imali poseban strah od ulaska u pećinu, koji je pojačavan pričama da su mnogi znatiželjnici zalutali, tako da su satima tumarali kroz pećinski lavirint, bezuspješno pokušavajući da nađu izlaz. Ipak, želja da se otkrije skriveno blago, o kojem govore brojne legende, bila je jača od straha. Blago nikada nije otkriveno, osim onog kojeg je priroda stvarala milenijima – kap po kap.

Tokom brojnih istraživanja pećine, speleolozi su nailazili na fluorescentne oznake, obilježja u pijesku ili rastegnuti kanap, koji su lovci na blago ostavljali kako bi se lakše vratili do ulaza. Strahovi su bili neopravdani jer su istraživanja, detaljna mjerenja i spelološki nacrt pokazali da su svi kanali kružni i da se ponovo spajaju sa glavnim kanalom.

Galerija u čast Dada Đurića

Dužina Novakovića pećine je 605 metara, što je svrstava u duge spelološke objekte. Na spisku najdužih pećina u opštini Bijelo Polje nalazi se na drugom mjestu, iza izuzetno duge Pećine nad Vražjim firovima (Đalovića pećine). Ulaz je malih dimenzija (širina - 1,80m, visina - 0,65m). Poslije nekoliko metara uskog, ulaznog kanala, pećina se „otvara“ u veću prostoriju dimenzija 4 x 20 m. Pećina je laka za prolazak, a jedino teže mjesto se nalazi nedaleko od ulaza na mjestu zvanom „Kula“, gdje se na kraju uskog provlačenja nalazi manji skok od tri-četiri metara.

Najljepši djelovi pećine su „Skrivena odaja“, koja se nalazi u gornjem dijelu pećine, kao i dijelovi koji se zovu „Začarani grad“, „Pikaso“, „Ram“ i „Galerija Dada Đurića“. Najviša kota u pećini je u kanalu „Strmenica“, a najniža na kraju podzemnog rječnog toka. Ukupna visinska razlika između najviše i najniže kote je 50,20m.

   Preko spusta „Križaj“ do „Biserne obale“

   Novakovića pećina je objekat sa stalnim vodenim tokom, a prema hidrogeološkoj funkciji predstavlja periodični izvor (vrelo na preskok - intermitentno vrelo). Najvažnija karakteristika tla u pećini su velike naslage pijeska, koju voda unosi kroz brojne dimnjake i prozore kao i podzemnim rječnim tokom. Posebno mnogo pijeska ima u dijelu pećine koji se zove „Pješčanik“ i „Križaj“. Na spustu „Križaj“ (gdje je nagib kanala veći od 30° a ime je dobio po poznatom slalomašu Bojanu Križaju) u jednom trenutku bilo je toliko naslaga pijeska da su speleolozi morali da ga uklanjaju, kako bi otvorili kanal i prošli do „Biserne obale“ i podzemnog rječnog toka. Kraći vodeni tok počinje i završava se sifonima.

   Potencijal za dalja istraživanja pećine su značajna i posebno se odnose na dio iza dotočnog sifona, kao i na brojne nepristupačne prozore i dimnjake, čije savladavanje zahtijeva izuzetan napor i posebnu opremu. Od šest dimnjaka, ispenjana su dva. Dimnjak koji se zove „Laso“ ispenjan je nabacivanjem užeta na stalagmit, koji se nalazi na ivici vertikale. Ovaj dimnjak je produžio pećinu za oko 30 metara. Dimnjak, zvani „Pucanj u prazno“, ispenjan je „ubijanjem“ 6 boltova (klinova), ali se ovaj pravac brzo završio neprolaznim suženjem.

    Na kraju treba istaći i problem vezan za devastaciju pećine. Iako pećina ima pravnu zaštitu kao spomenik prirode, njena pristupačnost, prohodnost i loša ekološka kultura su doveli do velikih oštećenja, lomljenja pećinskih ukrasa u najljepšim djelovima pećine.

Mjerenja:

• Nadmorska visina ulaza Pećine: 903 m
• Dužina Pećine: 605 m
• Dubina: 33,90
• Visinska razlika: 50,20
• Temperatura vazduha: 8 - 8,7 °C
• Vlažnost vazduha: 100%.
• Temperatura vode u podzemnom toku: 8,4°C
• PH vrijednost vode u podzemnom toku 7,65

Skriveno blago

    Prema legendi koja se i danas prepričava u Vranešu, iz Novakovića pećine vodi hodnik do Žute pećine, odakle ide dalje i jednim svojim krajem izlazi na sami vrh Žute litice, koja se zove Novakovića stijene. Od ove litice počinje prostrana površ, koja se zove Kosovo polje. Legenda dalje kaže da od Žute pećine drugi krak podzemnog kanala vodi do sredine Kosova polja, gdje je nekad postojao prirodni izlaz. Ovi podzemni hodnici su, prema predanju, veoma široki i visoki, a na mjestu gdje je bio izlaz na Kosovu polju nalazila se velika podzemna dvorana. Na tom mjestu nalazio se manastir. Legenda kaže da je veliki krst na kubetu manastirske crkve bio od čistog zlata i da se njegov sjaj nadaleko vidio, jer je virio iznad zemlje na Kosovu polju. Namjernik je do ovog manastira mogao doći samo stepeništem kroz otvor na Kosovu polju. Nekada davno, da bi spasili manastir i crkveno blago od turskih ili nekih drugih osvajača, monasi su skinuli zlatni krst i kube, pažljivo zazidali otvor, zamaskirali ga zemljom i posijali sjeme lijeske.

Crni ovan – čuvar odaja sa zlatom

   U litici iznad Vrela rijeke Vranštice postoji nekoliko pećina. Novakovića i Žuta pećina su jedna iznad druge a po predanju ove dvije pećine su povezane kanalima. Pristup do Žute pećine je težak i u nju se može ući samo pomoću stepenica ili skela. Za ovu pećinu se vjekovima pričalo kako je u njoj skriveno ogromno blago. Mještani su često pokušavali da u nju uđu ali bezuspješno.

   Negdje oko 1900. godine u nju je uspio da uđe Mušo Muslić, iz obližnjeg sela, uz pomoć nekoliko komšija. Popeli su ga u pećinu pomoću skela i tamo se dugo zadržao. Društvo mu se uplašilo, zvali su ga ali se on nije javljao, na kraju su se popeli za njim i izvukli ga polumrtvog. Napravili su nosila i ponijeli ga do kuće, gdje je bolovao 90 dana. Kad se osvijestio i oporavio, pričao je da je se u pećini nalazi mnogo odaja i da je na kraju naišao na jezero preko kojeg je bila prebačena greda. Na zidu su bili neki nerazumljivi natpisi, a kad je prešao preko jezera, došao je do sobe u kojoj je otkrio veliko blago koje je čuvao crni ovan sa velikim rogovima. Kad je počeo da zgrće blago, ovan se zaletio na njega i snažno ga udario rogovima. Bježeći kroz pećinu, Mušo se pred samim ulazom onesvijestio. U tom trenutku drugovi su ga polumrtvog izvukli napolje.

      Turističko uređenje pećine

Novakovića pećina se po mnogim karakteristikama svrstava u red najznačajnijih speleoloških objekata u Crnoj Gori, koja je zbog svojih prirodnih odlika od strane Republičkog zavoda za zaštitu prirode proglašena zaštićenim prirodnim područjem. U posljednje vrijeme su aktuelna razmišljanja da se Novakovića pećina uredi kao turistička atrakcija. Pozitivne strane stavljanja Novakovića pećine u turustičke svrhe jesu njena pristupačnost i prohodnost, a negativno je to što je pećina periodično hidrološki veoma aktivna kao i to što je brojnim ulascima znatno oštećena.

                                                                   Autor: Željko Madžgalj

                                                                   Foto: Mirsad Badžić

Pećina „skriva“ blago Latina iz Brskova

    Za Novakovića pećinu, nedaleko od Tomaševa, „vjeruje se“ da skriva „nebrojeno blago Starine Novaka“, koji se u njoj, navodno, sa svojim hajducima skrivao od Turaka.

    Po jednoj drugoj legendi, koja se vezuje za propast Brskova, u Novakovića pećini skriveno je blago Latina, koji su živjeli u Brskovu, nekad razvijenom trgovinskom centru. U Brskovu su, kazuje legenda, nekada živjeli Latini, a gradom je upravljao kralj, koji se navodno zvao Bučan, a u susjedstvu, preko Lima, vladao je srpski kralj, koji se zvao Župan ili Džupan (zamjena titule imenom). Kraljevi su, prema legendi, bili pašenozi. Kada je srpska kraljica došla kod svoje sestre u goste, latinski kralj htio je da je obljubi, ali ona lukavstvom pobježe preko Lima. Latini sustigoše njenu pratnju i pobiše je. Srpski kralj zbog ovoga napade na grad (Brskovo), osvoji ga i popali, a Latini se razbježaše. Neki se, navodno, kasnije povratiše i poniješe dio zakopanog blaga. Neki pobjegoše put Vraneša i zlato sakriše u Novakovića stijenama, za kojim mještani uzaludno tragaju.

Autor: Veselin Konjević