Mnogima je prva asocijacija kada se pomene Nikšić - Krupac, Bedem, Carev most, Krnovo, Vučje.
Gotovo niko ne bi pomenuo "čudo prirode" i to ne jedno, već dva koja se nalaze u toj opštini. Jedan od tih fenomena je, čak i jedini u ovom dijelu Evrope!
Ako kažemo da u sjevernom dijelu Nikšićkog polja nalazi najveća, najjače izražena i na najvećoj apsolutnoj visini od 628 metara estavela u Crnoj Gori i Dinaridima, vjerujemo da mnogi baš, kao prvo ne bi znali šta je to estavela.
Riječ je o Gornjepoljskom viru – obliku vrtače, koja u odredjeno doba godine ključa kao jako vrelo, a kada nema padavina javlja se ponor.
Prije dvije godine, Gornjepoljski vir je proglašen Spomenikom prirode! To što je, međutim stavljeno na papir, očigledno nije bilo dovoljno.
Postavljene su klupe i natpis da se ne baca smeće, ali ovaj prirodni fenomen ostao je neiskorišćen u naučne svrhe, ali i u turizmu.
O njemu, čak ni sami Nikšićani ne znaju mnogo!
"Iako je Nikšić bio prepoznat kao industrijski centrar, ono što je manje poznato jeste da naš grad ima mnogo potencijala da bude turistička destinacija i to u dijelu tzv. vjerskog i naučnog turizma.
Ne znam koliko naših sugrađana zna da je na našoj teritoriji najveća estavela na Balkanu - Gornjepoljski vir, koja da je npr. u nekom gradu u Norveškoj sigurno bi bila nešto o čemu bi svaki detalj znali svi građani, pa i oni najmlađi. Nažalost, sistem nije prepoznao potencijal ovog prirodnog fenomena, koji ima sve preduslove da bude mjesto koje bi morali posjetiti svi studenti geografije iz regiona. Da ne pričam o Univerzitetu Crne Gore, kao i o školama iz Nikšića i drugih crnogorskih opština”, kaže predsjednik Ekološkog pokreta "Ozon" Aleksandar Perović, koji je bio u timu kada se radila stručna studiju za Gornjepoljski vir, za šta je inače bila potrebna decenija!
Ono što je još zanimljvo za estavele jeste da se, u periodu kada rade kao izvor, javlja još jedan fenomen “pucanje” vira.
Tačnije, pri naglom nadolasku podzemnih voda u grotlu dolazi do tutnjave, nakon čega se oslobađa sabijeni vazduh u podzemnim kanalima uz snažan pucanj. Tada voda izbacuje veliku količinu sitnog pijeska krem boje.
“Gornjepoljski vir - estavela je vrsta hidrološkog objekta koje funkcioniše i kao ponor i kao izvor, u zavisnosti od količine vode koja mu dotiče iz njegovog zaleđa. Ovo je po svojim dimanzijama najveća estavela u Dinaridima. Kružnog je oblika prečnika od skoro 100 m a dubine oko 70 m. Tokom ljetnih mjeseci funkcioniše kao ponor (u njega ponire voda iz Sušice) kad iz njenog zaleđa ima smanjene dotoke, dok tokom ostalog dijela godine funkcioniše kao izvor dajući vodu Sušici”, objasnio je za portal Antena M dekan Filozofskog fakulteta Goran Barović koji je, takođe, bio angažovan kada se radila studija za Gornjepoljski vir.
No, ni činjenica da nigdje u Evropi nema na tako maloj udaljenosti estavela tolikih dimenzija i mukavica, kao što je slučaj u Gornjem Polju, nije dovoljna da zaštitimo i iskoristimo prirodna bogastva kako treba.
Zašto je tako pitali smo nadležne u Opštini Nikšić.
“Opštinske službe u saradnji sa NVO sektorom se maksimalno trude da zaštite prostor Gornjepoljskog vira od devastacije. Nažalost građani često ne doživljavaju taj prostor kao prirodno vrijedan, i odlažu smeće, što je neshvatljivo i nedopustivo”, kazao nam je Nebojša Adžić iz lokalnog Sekretarijata za uređenje prostora i zaštitu životne sredine.
Da moramo sačuvati ono najbolje što nam je priroda dala apeluje i dekan Filozofskog fakulteta.
Sve je jasno definisano u Elaboratu o zaštiti Gornjepoljskog vira, poručuje Barović.
“Nešto što se najhitnije mora uraditi jeste utvrđivanje vlasničke strukture zemljišta koje je u direktnoj zoni zaštite oba objekta, a sve kako bi izbjegli eventualne sporove sa vlasnicima zemljišta. Naredni koraci su fizičko ograđivanje i uređenje objekata kako bi bili spremni za turističku posjetu ili nova naučna istraživanja. Jedino se na ovakav način mogu zaštititi ovi izuzetno vrijedni objekti jer se, u prvom redu lokalno stanovništvo, ali i ostali nijesu pokazali kao odgovorni da ove objekte zaštite od ugrožavanja”, upozorava Barović.
Fascinantno je koliko samo u Nikšiću ima prirodnih bogatstava.
“Istraživanjima koja su u Nikšićkom polju sprovedena polovinom prošlog vijeka utvrđeno je postojanje oko 330 izvora, 880 ponora, 30 estavela i jedna mukavica, potajnica ili intermitentno vrelo. Brojni zahvati na izgradnji hidrosistema ”Gornja Zeta”, ali i evolucija geomorfoloških oblika doveli su do toga da je njihov broj značano smanjen. Istraživanja koja su sprovedena 2007. pokazala su postojanje: 28 izvora, 15 ponora, 17 estavela i jedna mukavica”, kazao je Barović.
U selu Rastovac, kilometar do dva od estavele nalazi se Vidov potok koji, takođe predstavlja rijetku hidrološku pojavu.
"Vidov potok je mukavica, potajnica ili intermitentno vrelo koje na ovakav način funkcioniše tokom ljetnjih mjeseci. Vrelo funkcioniše tako da se smjenjuju periodi isticanja vode, koji traju od 15 - 20 minuta, i perioda prekida oticanja koji prosječno traju 35 – 45 minuta. Period prekida oticanja predstavlja period kada se puni podzemni sifonski rezervoar iz kojeg kasnije ističe voda “, objasnio je Barović.
Prije dvije godine, iz lokalne uprave najavili su da će i Vidov potok biti zaštićen. To se, međutim, nije desilo!
“Kako bi se izradila Studija zaštite Vidovog potoka ostvaren je kontakt sa Filozofskim fakultetom u Nikšiću, tj. studijskim programom za geografiju, u cilju zajedničkog rada na Studiji. Potrebno je obezbijediti finansijska sredstva za angažman stručnjaka, i taj proces je u toku. Zavisno od brzine izrade Studije, ostale radnje će se završiti u najkraćem roku”, kazao nam je Nebojša Adžić.
“Još uvijek smo u pripremnim radovima - prikupljanje literature, geoloških podloga koji će dati polaznu osnovu, na koju će se nadograditi kompletan Elaborat. Usmena saglasnost je postignuta i narednih mjeseci ćemo raditi na njegovoj realizaciji.Provjerili smo i na Filozofskom fakultetu dokle se stiglo sa ovim projektom.
Finansijski plan još nijesmo uradili. Mislim da neće biti potrebna neka velika finansijska izdvajanja. Izrada Elaborata o njegovoj zaštiti je samo prvi, možda i lakši korak. Slijedi procedura koju moraju sprovesti opštinski i republički organi u čijoj je nadležnosti da realizuju pravni postupak i na nadležnim nivoima donesu odluku o njegovoj zaštiti. Ovaj drugi - pravni dio može i da potraje. Ono što je jasno, Vidov potok se mora zaštititi, jer se radi o izuzetno vrijednom i rijetkom hidrološkom objektu”, poručuje dekan Filozofskog fakulteta.
I u Ozonu obećavaju - neće sjedjeti skrštenih ruku!
“Naša ideja je da se uradi posebna strategija razvoja turizma u Nikšiću, gdje bi se prirodne vrijednosti valorizavale na pravilan i održiv način, a naučnom turizmu posvetila posebna pažnja.
Konkretno, Gornjepoljski vir i Vidov potok moraju dobiti mnogo više pažnje i shodno stepenu zaštite potrebno je kontinuirano voditi brigu o ovim prirodnim fenomenima, a potrebno je inicirati zaštitu svih sličnih objekata, potoka i vodoizvorišta koji se nalaze u tom dijelu Opštine, što ćemo mi uraditi u narednom periodu”, obećava Perović.
A, dok ne uslijedi adekvatna reakcija, ne samo nadležnih već i građana, Vidov potok će biti okovan betonom i željeznim rešetkama.
Umjesto da turistima tabla na kojoj je ispisano njegovo ime predstavlja putokaz do prirodnog fenomena, jedina asocijacija zasad je - autobusko stajalište.
Za Gornjepoljski vir je trebalo deset godina da se utvrdi njegova vrijednost. Istim tempom, čini se rizikujemo da Vidov postane ”Slijepi potok”!
(Jelena Ćetković/Antena M)