Crna Gora kraško područje

Na sam spomen krša, kojeg je na prostoru Crne Gore u izobilju, samo rijetki ljudi imaju pred očima ljepotu ove fenomenalne pojave.

Takvu sliku, svakako, teško može imati neko ko je život proveo okružen kamenom, „cijepajući“ ruke u kontatku sa njim, a sve u borbi za golu egzistenciju. Taj kamen u nauci je poznat kao kras ili karst.

                                                   KRAS

Kras predstavlja vrstu reljefa izgrađenu od sedimentnih stijena, odnosno krečnjaka, i oblikovan je pod uticajem vode. Naime, voda, odnosno kapi kiše pri padu kupe ugljen-dioksid u vazduhu, koji u kombinaciji sa vodom formira ugljenu kisjelinu, koja rastvara krečnjak. Specifičnost krasa jeste ta da se pored reljefnih oblika na površini terena javljaju i oni ispod površine. Takođe, kraški tereni su na površini bezvodni, dok se vode nalaze u podzemlju. Dešava se da neke rijeke nestaju kroz ponore, da bi, potom, opet izbile na površinu. Primjer za to je rijeka Zeta, koja ponire u Nikšićkom polju - na mjestu Slivlje, a 500 m niže opet izbija na površinu, kod Glave Zete.

Porijeklo riječi kras je slovensko, dok riječ karst predstavlja kompromis prožimanja slovenskog i njemačkog jezika. Termin kras, izveden je iz naziva koji se koristio za oblast Istre, gdje su vršena prva istraživanja kraškog reljefa. Danas se u naučnoj terminologiji, za oblike u kraškom reljefu, upotrebljavaju riječi koje vode porijeklo iz našeg jezika - polje, uvala, vrtača, ponor i dolina. Pojam krasa direktno se vezuje za stijenu krečnjak, dok se neki slični oblici, nastali identičnim procesom u karbonatnim i drugim stijenama, nazivaju pseudokras. Koliki je značaj krečnjačke erozije svjedoči činjenica da 2/5 površine Zemlje zauzima krečnjak.

KREČNJAK

Krečnjak predstavlja sedimentnu stijenu, koja je nastala taloženjem i prostire se u slojevima. Izgrađuju ga, u procentu koja može da pređe 95 % - kalcijum karbonat (kalcit), zatim magnezijum karbonat, koji, ako je zastupljen preko 50 %, gradi stijenu dolomit.
Krečnjak je obično sive do bijele boje; zavisno od primjesa može biti i drugačije. Čist krečnjak je rijetka pojava. Od drugih stijena se razlikuje po tome što se lako rastvara i pjenuša u dodiru sa hladnom hlorovodoničnom kisjelinom. Identičnu reakciju ima dolomit u slučaju u dodiru sa zagrijanom hlorovodoničnom kisjelinom. Nastanak krečnjaka odvija se u morima (okeanima), gdje se talože ljušture i ostaci organizama, koji zatim, raspoređeni u slojeve, očvrsnu u prave stijene. Mogu nastati i na kontinentalni površinama, gdje se javljaju kao travertine i bigar.
Travertin je tvorevina nastala  na izvorima, u podzemnim (pećinskim) rijekama, tj, mjestima gdje se usled uzburkanosti vode ili procesom isparavanja oslobađa ugljen-dioksid, a kalcijum karbonat taloži.
Bigar nastaje pri kontaktu vode i vegetacije - kada biljke iz vode “izvlače” ugljen-dioksid, pri čemu se taloži kalcijum-karobonat u vidu žućkastog i mekog krečnjaka, koji u sebi ima ostatke biljaka.

TIPOVI KRASA

Jovan Cvijić, geograf, veliki poznavalac krasa i začetnik discipline koja se bavi njime – karstologije, odredio je dva glavna, opšteprihvaćena tipa krasa: holokras (duboki kras) i merokras (nepotpuni kras), kao i dva prelazna tipa: prelazni tip Kosova (nazvan po oblasi u Francuskoj) i prelazni tip Jure.
Holokras predstavlja potpunu zastupljenost svih elemenata koji se mogu pojaviti u kraškim terenima, lociranih na čistom krečnjaku, rasrpostranjenih u unutrašnjosti stijenskih masa, koje dosežu do velikih dubina. Pravi primjer je dinarski kras, kojem pripada i veliki dio prostora Crne Gore, a prostire se dužinom na oko 700 km - od Triglava do Prokletija, zauzimajući površinu od 56.618km2.

Merokras ili nepotpuni kras, karakterišu slabo razvijeni oblici kraškog reljefa i nepostojanost pojedinih. Takođe, procenat učešča kalcijum-karbonata u izgradnji krečnjaka je manji, plići od holokrasa, prekriven je zenljištem koje smanjuje uticaj vode na stijene ispod, a i rečna mreža je razvijenija. Nije ogolićen kao holokras, i zastupljene su zelene površine, livade i šume.
Prelazni tip Kosova je po svojim osobinama bliži holokrasu, dok je prelazni tip Jure bliži merokrasu.

Autor: Bojan Zeković

Foto: Marina Đurović