Za svakog alpinistu Mont Everest predstavlja monumentalni izazov, ali za naučnike, to je prirodna laboratorija.
Za svakog alpinistu Mont Everest predstavlja monumentalni izazov, ali za naučnike, to je prirodna laboratorija.
Na skoro 9 km nadmorske visine, ne postoje ekstremniji uslovi za život, ako ga uopšte ima. Proučavajući ljude koji se penju ili čak žive na ovim ekstremnim visinama, naučnici mogu opservirati kako tijelo funkcioniše - i kako ne funkcioniše u slučajevima bolesti koje lišavaju tijelo kiseonika, uključujući srčane insuficijencije i apneje.
Zašto se ljudi penju na Mont Everest?
"Мnоgо ljudi poput mene, koji su zainteresovani za ljudski fiziologiju, i koji su bili sportisti u prošlosti, radoznali su da znaju koliko visoko neko može ići, i koje su fizičke granice ljudskog tijela" kaže Brus Džonson, fiziolog na klinici Mejo, u Ročesteru, Minesota.
"Evo planine koja je visoka skoro 9000m, gdje je koncetracija kiseonika trećina od normalne vrijednosti. Šta je potrebno ljudima da se popnu gore? Kako se tijelo prilagođava na ocim uslovima? To su pitanja koja nas pokreću!"
Istorija naučnog istraživanja na Everestu, duga je koliko i istorija penjanja na planini. Mnogi od prvih američkih alpinista koji su uspjeli da osvoje krov svijeta, bili su ljekari i istraživači, što je za Džonsona intrigantno, jer mnogi vide ovaj podvig kao fizički najteži izazov na cijeloj planeti!
Ekstremne visine nemilosrdne su prema ljudskom tijelu, ne direktno zbog razrijeđenosti vazduha, već zbog nižeg vazdušnog pritiska usled čega krv vezuje manje kiseonika! Sve do 3000 m, tijelo odrađuje dobar posao u zaštiti sebe od ubrzanog pulsa i krvnog pritiska. Broj crvenih krvnih ćelija raste, kao i količina hemoglobina - proteina u krvi koji je zaslužan za vezivanje kiseonika.
Aklimatizacija je spor proces koji postojae teži kako se penjete. Ne uzimajući dovoljno vremena za uspon na visinama od 4, 4.5 km, izaziva mučninu i bolest kod skoro svih ljudi, kaže Džonson. Popeti se na visinu od 5.5 km, bez aklimatizacije, dovodi do padanja u nesvijest nakon pola sata.
Da se kojim slučajem možete direktno spustiti na vrh Everesta, većina ljudi ne bi izdržala ni minut prije padanja u nesvijest!
"Fiziologija zdrave osobe koja pokušava da se prilagodi velikim visinama liči na stanje bolesnika sa srčanom insuficijencijom, gdje je smanjen dotok krvi do tkiva," kaže Džonson.
Proučavajući alpiniste, naučnici razvijaju nove tretmane i ljekove za liječenje raznih bolesti. Lijek Diamox, koji se često koristi za sprečavanje bolesti visine, je originalno napravljen za liječenje visokog pritiska. U skorašnjem radu, Džonson i njegov tim pokušavaju da nađu način kako da se bore protiv nakupljanja tečnosti u plućima kod ljudi sa srčanom insificijencijom, problem koji se javlja i kod visinskih penjača.
Takođe proučavajući alpiniste sa Everesta, istraživači počinju bolje da razumiju efekte hipoksije, bolesti koja dovodi do nedovoljnog snabdijevanja tkiva kiseonikom, kaže Sintija Bel, antropolog na Case Western Reserve univerzitetu u klivlendu.
"Jedna od prednosti u studijama kod zdravih visinskih penjača je u tome što možemo sagledati čitav niz reakcija tijela na hipoksiju. Možemo čvrsto odvojiti bolest od hipoksije."
Nešto čudno se dešava skoro svim ljudima koji borave na velikim visinama : imaju problema sa razmišljanjem i donešenjem odluka!
Tokom ekspedicije na Everest, 2012 godine, Džonson i njegove kolege koristili su video igre da testiraju kognitivne sposobnosti alpinista na visini između 5 i 5.5 km n.v. Kada su planinari bili dobro aklimatizovani, rezultati su bili dobri. Ali druga grupa planinara, koja se popela na vrh mnogo agresivnije i brže, imali su problema da urade proste zadatke i donesu odluke!
Ljudi žive u planinskim područjima širom svijeta, ali ne postoje stalna naselja na visinama iznad 5000 m, najvisočije stalno naseljeno selo leži na 4.500 m.n.v. U ovim uslovima stopa nataliteta je vrlo mala i teško je održavati dobro zdravlje.
Genetska istraživanja poslednjih godina počinju da daju odgovor kako neki ljudi mogu da opstanu u ovakvim, ekstremnim uslovima života. 2010 godine, Belina grupa naučnika otkrila je gen nazvan EPAS1 koji je mutirao kod tibetanskih gorštaka, omogućavajući im da udišu više vazduha po minutu nego prosječni ljudi. Njihovo tijelo takođe proizvodi više azotmonoksida, koji širi krvne sudove, sve uz održavanje niskog nivoa hemoglobina. Kod nekih drugih grupa, kao npr. brđana sa Anda, nivo hemoglobina se povećava, kao kod svih ostalih, iako sudovi pumpaju mnogo više krvi. Etiopljanski gorštaci izgledaju imaju svoj način borbe protiv ekstremnih visina, uključujući genetske promjene koje im dozvoljavaju toleranciju hipoksije.
Upoređujući Tibetance, Etiopljane i ljude sa Anda, vidimo da postoje čitave populacije ljudi izložene istim ekstremnim visinama, sa različitim načinima borbe protiv njih, koji su svi uspješni!
I na kraju, Sintija kaže : "Ova istraživanja nam daju osjećaj da je ljudska biologija mnogo fleksibilnija nego što mislimo, izuzetno smo prilagodljivi!"
Redakcija PUTOKAZ-a